Evolutie van onderwijs en scholen in de 19e en 20e eeuw

tekst: Carlos Jansseune (+1997) en geactualiseerd door WHSK

Hoewel de onderwijspolitiek vroeger een nationale materie uitmaakte, had elke gemeente toch haar eigen onderwijs- of schoolgeschiedenis. Anderzijds, en vooral door het feit dat de schoolpolitiek van hoger hand werd opgelegd, liepen deze geschiedenissen vrijwel gelijklopend. Dat uitte zich o.m. in de gemeentelijke schoolgebouwen die op vele plaatsen sterk op elkaar gelijken.
De eigenheid van die school-geschiedenissen lag en ligt meer in de verhoudingen tussen het officieel- en vrij onderwijs en ook in de behandeling van deze onderwijsinstellingen door het gemeentebestuur, afhankelijk van de politieke strekking van deze.
In elk geval een boeiend onderwerp voor de plaatselijke heemkundigen.
Tot de 12e eeuw monopolizeerde de kerk het onderwijs. Daarna, in de Middeleeuwen kwamen er geleidelijk lekenscholen. In de 16e en 17e eeuw stond het onderwijs geweldig onder druk en invloed van de godsdienstoorlogen n.a.v. het opkomende protestantisme. In de Oostenrijkse periode kwam er wat meer rust. De gemeentelijke overheid kreeg wat meer vat op het onderwijs terwijl de kerkelijke invloed afneemt. Onder frans bewind moest de roomse leer even wijken, maar de traditionele krachten waren te sterk om het uit te roeien. De Hollanders begonnen met het lager onderwijs beter te organiseren maar hun tijdperk duurde niet lang genoeg om deze her aanpak grondig en in gans ons land door te voeren. Het duurde onder Belgisch bestuur, tot 1842 (wet van 29.9.1842) voor aleer er wetten werden gestemd ter verbetering van de kwaliteit en kwantiteit van het onderwijs. Maar zelfs toen was het klasseonderscheid nog zeer duidelijk aanwezig zodat het onderwijs maar voor weinigen was voorbehouden.
In deze periode begonnen we met onze plaatselijke schoolgeschiedenis te St.-Kruis.
Voor de reconstructie van deze vroege periode komen de gegevens in hoofdzaak uit het gemeentelijk archief. Maar ook onze plaatselijke heemkundige Magda Cafmeyer, die zelf uit een onderwijzersfamilie stamde, was hierbij van onschatbare waarde